داربست یا اسکفولد به سازه‌های موقتی گفته می‌شود که برای حمایت از ساختار اصلی ایجاد می‌شوند. به طور کلی، علاوه بر حمایت از سازه اصلی در ساختمان‌سازی، برای کار در جایی که در ارتفاع بیش از دو متر قرار دارد، به داربست نیاز است. این کار ممکن است نماکاری ساختمان، نورپردازی نما، نصب بیلبورد و …. باشد. داربست‌سازی مهارت ویژه‌ای می‌خواهد و بسیار مهم است چون اگر بر اثر اشتباه فرو بریزد خطرات جانی بسیاری در پی خواهد داشت.
پس برای اینکه بتوانیم از این خطرات دوری کنیم باید بدانیم که از چه نوع داربستی در چه محلی استفاده کنیم ، به عبارت دیگر باید کاربرد انواع داربست را بدانیم . البته نکات دیگری مانند استفاده از بست داربست مناسب هم وجود دارد که در ادامه این مقاله به آن ها می پردازیم .
انواع مختلف داربست‌های ساختمانی
برای آشنایی با انواع داربست ساختمانی باید بدانید داربست‌ها ممکن است از جنس چوب و یا فولاد باشند.
داربست چوبی
این نوع داربست‌ها از خرک، تخته و پل موقت ساخته‌می‌شوند. داربست‌های چوبی می‌توانند به صورت تخته‌ای و با ارتفاع کم و یا نردبانی و با ارتفاع زیاد باشند. از داربست‌های چوبی می‌توان برای رنگ کردن خانه و یا تسهیل رفت و آمد کارگران روی ساختمان در حال ساخت استفاده کرد.
داربست‌های فلزی
این نوع داربست‌ها را در موقع ساخت ساختمان به وفور دیده‌ایم. این داربست‌ها را اطراف بخش‌هایی مانند دیوارها نصب می‌کنند تا از ریختن آنها جلوگیری کنند. علاوه بر این، کارگران هم می‌توانند برای دسترسی به ارتفاع خاصی، از این داربست‌ها استفاده کنند. داربست‌های فلزی از میله‌های فولادی به قطر ۴.۸ میلمتر تشکیل شده‌اند. اصطلاحاً به آنها لوله‌های ۵ میلیمتری گفته می‌شود. لوله‌های ۶ متری یا ۳ متری، قالب و بست اجزای تشکیل‌دهنده داربست فلزی هستند.
داربست نوع تک
داربست تک یکی از متداول ترین انواع داربست است و به طور کلی در بناهای آجری و سنگی که امکان سوراخ کردن دیوار برای نصب تکیه گاه وجود دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. داربست منفرد شامل لوله‌های عمودی یا استانداردها و لوله‌های افقی یا لجر‌ها و تیر عرضی می‌شود. استانداردها در واقع توالی از اجزای قائم هستند که به موازات دیوار به زمین متصل شده‌اند. این اجزای افقی در فواصل ۲ تا ۵/۲ از یکدیگر و با فاصله ۲/۱ متری از دیوار نصب می‌شوند. اجزای افقی طولی که لجر نامیده می‌شوند به منظور اتصال استانداردها در فواصل قائم ۲/۱ تا ۵/۱ متری مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی دیگر از اجزای داربست‌های نوع تک، پودلاک یا تیرهای عرضی هستند که در یک سمت از داربست به لجر‌ها متصل و از سوی دیگر نیز به دیوار متصل می‌شوند. تیرهای عرضی در فواصل ۲/۱ تا ۵/۱ متری نصب می‌شوند.
داربست نوع دوبل
داربست های دوبل نیز از انواع داربست هایی هستند که استفاده از آنها در کشورمان بسیار رایج است. داربست‌های دوبله در بناهای سنگی مورد استفاده قرار می‌گیرند و دلیل آن هم این است که در دیوارهای سنگی ایجاد حفره در دیوار برای ایجاد محلی جهت نصب پوت‌لاگ یا تیر عرضی بسیار سخت است؛ بنابراین دو ردیف از داربست ساخته می‌شود تا از استحکام آن اطمینان حاصل کرد. ردیف اول ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر از دیوار فاصله دارد و ردیف دوم هم ۱ متر از ردیف اول فاصله دارد. با ثبیت دو ردیف در مرحله بعد نسبت به نصب تیر عرضی (پوت لاگ) اقدام می‌شود که توسط دو ردیف پشتیبانی می‌شود. برای دادن استحکام بیشتر به داربست از تیرهای شیب‌دار استفاده می‌کنند.
داربست نوع معلق
داربست معلق جز کم اهمیت ترین و جزئی ترین انواع داربست می باشد. این نوع داربست قابل حمل بوده و بیشتر در برج های مرتفع استفاده می شود. درداربست های معلق، کارگران روی یک بستر معلق توسط یک رشته نخ های فلزی یا زنجیرهای فلزی قرار خواهند گرفت. نکته قابل این است که این داربست با استفاده از دست و یا موتورهای برقی بالا و پایین می شود.
داربست نوع بورد
از دیگر داربست های قابل حمل باید نوع بورد را نام برد. داربست بورد ، بستری است که کارگران روی آن مشغول به فعالیت شده به وسیله تیرهای افقی و عمودی قابل حرکت پشتیبانی می‌شود و می‌توان ارتفاع این بستر را تغییر داد. از این دارست به دلیل متحرک بودن و اندازه نسبتا کوچک، بیشتر در فضاهای داخلی مانند رنگ کاری و تعمیات تقریبا ۵ متری استفاده می شود
داربست کنسول یا دروازه‌ای
یکی از خاص ترین انواع داربست نوع کنسول یا دروازه ای است. در این نوع از داربست، استانداردها (تیرهای عمودی) به‌وسیله مجموعه‌ای از سوزن‌های فرو رفته در دیوار پشتیبانی می‌شوند. در نوع دیگری از این داربست، سوزن‌ها از طریق شکاف‌هایی که از قبل در دیوار ایجاد شده است محکم می‌شوند. در هنگام اجرای این نوع از داربست باید احتیاط کرد و از کیفیت نصب سوزن‌ها مطمئن شد. به طور کلی تحت شرایط زیر از این نوع از داربست استفاده می‌کنند:
- هنگامی که سطح زمین ظرفیت یا تحمل برای قرارگیری و نصب تیرهای قائم را ندارد.
- هنگامی که زمین نزدیک به دیوار باید خالی باقی بماند.
- هنگامی که بخش‌های بالایی دیوار در حال ساخت است.
داربست تثبیت شده
داربست‌های تثبیت شده از فلز و فولاد ساخته شده که با استفاده از کوپلر‌ها و قاب‌هایی خاص به یکدیگر متصل می‌شوند. این انواع از داربست‌ها طبق یک دستورالعمل ساده سر هم می‌شوند و به راحتی می‌توان آن را از بازار تهیه کرد. در این نوع از داربست، بستری که کارگران روی آن فعالیت می‌کنند به طوری طراحی شده است که می‌توان ارتفاع آن را تغییر داد. در انواع این داربست که ارتفاع زیادی دارند از تیرهای شیب‌دار برای دادن استحکام بیشتر استفاده می‌شود.
اجزای تشکیل دهنده داربست چیست ؟
برای معرفی داربست ها بهتر است اجزای تشکیل دهنده آن ها را بشناسیم که در ادامه به آن ها میپردازیم .
ستون داربست
از اصلی ترین اجزای داربست بوده که به شکل لوله های قائم نقش تکیه گاره را برای داربست ایفا می نماید که می تواند بار اعمال شده بر داربست را بر زمین منقل کند. طول ستون داربست حداکثر ۶ متر است اما می توان تسط بست ارتفاع آن را زیاد نمود.
لوله‌های سرتاسری افقی
لوله های افقی، استحکام طولی داربست را میسر می سازند. از این لوله ها به عنوان تکیه گاهی برای لوله های زیر تخته ای و افقی استفاده می نمایند. لازم به ذکر است این لوله ها باید عمود بر ستون داربست نصب شوند.
لوله‌های زیرتخته‌ای
این لوله های به عنوان تکیه گاه برای تخته یا سکو عمل کرده و در میان لوله های افقی و دیوار نصب می شوند.
شمع مایل
شمع مایل، تیر شیب دار است که روی زمین با دیوار مورد نظر قرار گرفته و به عنوان پایه و جهت استحکام بیشتر از آن استفاده می شود.
لوله‌های مهار
این لوله های به صورت قطری در داربست قرار گرفته و ضامن ثابت آن خواهند شد.
قید دیواره درگاهی
یکی از اجرای داربست ، قید دیواره درگاهی می باشد که هدف از آن مهار کردن داربست و ساختمان می باشد.
دستک‌های افقی داربست یا لوله‌های عرضی
لوله ای است که با نام دستک افقی شناخته می شود و در میان دو لوله افقی سرتاسری نصب می گردد.
بست بوشی
بست بوشی نوعی اتصال دهنده است که سر لوله ها داخل آن جای گرفته و دو لوله از دو انتها به یکدیگر متصل خواهند شد.
بست گردان
برای متصل کردن یک مهار به ستون یا لوله افقی سرتاسری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مهار انتهایی
این نوع از مهار‌ها در واقع بست‌هایی هستند که به قسمت انتهایی لوله‌ها محکم می‌شوند.
صفحه زیرستون
صفحه‌ای است که در زیر ستون قرار داده می‌شود و سطح تکیه‌گاهی آن باید حداقل برابر با ۲۲۵/۰ مترمربع باشد.
پایه قابل تنظیم
به جداره داخلی پایین داربست متصل می‌شود و با استفاده از آن می‌توان که ارتفاع پایه را تغییر داد.
توپی‌های پلاستیکی
قطعاتی پلاستیکی هستند که در انتهای لوله‌های داربست قرار می‌گیرند که احتمال آسیب در برخورد با لوله‌ها را کاهش می‌دهند.
نکات ایمنی در داربست بندی
عمل داربست بندی کاربردهای بسیار زیادی دارد که بیشترین دلیل برپایی داربست جهت انجام کار در ارتفاع کوتاه یا بلند می باشد.بنابراین داربست بندی به دلیل اینکه زمینه ساز انجام کار در ارتفاع بلند برای کارگران است، میتواند زمینه ساز بروز حوادث شغلی که مربوط به کار در ارتفاع هستند می گردد پس رعایت نکات ایمنی نصب داربست ضروری می باشد .
نصب و برداشت داربست
از ۱۵ تا ۲۰ درصد آسیب های ناشی از داربست شامل نصب و برداشت داربست است.ابتدایی ترین آن نقص فراهم نمودن سکوی کاری مناسب برای کارگر در موقع نصب و برپایی داربست است.نقص در اتصالات داربست مسئله دیگر می باشد. این نقص موجب بی ثباتی داربست می شود، شاید این نقص موجب واژگونی یا فروریختن داربست نشود اما منجر به آن می شود که داربست نوسان و حرکت کند. این اتفاق زمانی رخ می دهد که فقط یک یا دو تخته روی سکوی کار باشد یا اینکه میله های حفاظتی وجود نداشته باشند و در طی نصب و برداشت داربست این مسئله عادی است.
بارگذاری نامناسب یا بیش از حد بارگذاری
بارگذاری بیش از حد باعث خم شدن بیش از حد تخته ها می شود و می تواند منجر به خراب شدن و شکسته شدن تخته ها شود. بارگذاری بیش از حد معمولا در کارهای سنگ کاری و بنایی رخ می دهد که وزن مواد می تواند از ۱۵۰۰ کیلوگرم روی تخته ها فشار ایجاد کند. اگر مواد روی سکوی داربست بطور آویزان رها شود می تواند سبب عدم توازن و تعادل روی داربست شود که در نهایت منجر به واژگون شدن داربست می شود.
تماس الکتریکی با سیم های بالای سر
اغلب اوقات داربست ها با خطوط الکتریکی بالای سر تماس ایجاد می کنند ولی اگر چنین چیزی اتفاق بیافتد تقریباٌ نتیجه همیشه مرگ و میر است. نقص در نگهداشتن فواصل ایمن از خطوط انتقال برق بالای سر در هنگام حرکت کردن روی داربست مشکل جدی است. قبل از تلاش برای حرکت روی نواحی باز خارجی داربست، برای تضمین اینکه سیم های بالای سر در نزدیکی نیست باید به خوبی بررسی و وارسی شوند.
حرکت دادن داربست با کارگر روی سکوی کار
حرکت دادن داربست به همراه کارگر روی سکوی کار می تواند خطرناک باشد. هرجا که برای پایین آمدن کارگران مشکل است و داربست بیش از ۳ متر ارتفاع دارد، هر کارگر باید با طناب کوتاه در کل بدن بسته شود. طناب نجات باید به نقطه مناسب متصل شود.
در انتخاب داربست باید به چه نکاتی توجه کرد ؟
- وزن کارگر، ابزارآلات، مواد، و تجهیزات حمل شده روی داربست
- نوع کاری که قرار است روی داربست انجام گیرد نظیر کارهای بنایی، سندبلاستینگ، نقاشی، فلزکاری، تاسیسات مکانیکی نصب سقف کاذب یا معلق
- شرایط آب و هوایی پیش بینی شده
- موانع
- مشکلات نصب و برداشت نظیر حفاظت از سقوط فرد داربست بند یا نصاب
- استفاده تجهیزات مکانیکی برای کمک به نصب داربست
- شرایط پیاده روی زیر محوطه داربست
